पचली भैरवया बाखं

श्रृजना महर्जन
जनश्रुति, लोकबाखंदुने पचली भैरवया बाखंं येँया नेवाः समाजय् व्याप्त दु । पचली भैरवलिसें सिकाली अजिमा, नंैअजिमा, मुसुकाः गणेद्यः, द्योसिं व थुमिनाप स्वानाच्वंगु बाखं व बाखंलिसे स्वानाच्वंगु थीथी थाय्, देगः, फल्चा आः नं जीवन्त रुपं ल्यनाच्वंगु दनि ।
मौखिक रुपं छगू पुस्तां मेगु पुस्तायात कनाः वयाच्वंगु थीथी बाखंत लोकबाखं खः । नेवाः लोकबाखं गुलिं कल्पनां जाःगु दुसा गुलिखे लोकबाखनय् समाजं हनावयाच्वंपिं द्यः, आजु, अजिमापिनि जीवननाप स्वापू दुगु खँ दु । मनूया सभ्यता न्ह्यासांनिसें बाखं कनेगु चलन न्ह्याःगु धाय्फु । धर्म, संस्कृति, परम्परागत विश्वास, आचारविचार, अन्धविश्वास, तन्त्रमन्त्र, टुनामुना एवं जीवनया हर्षविस्मात् लोकबाखनय् सुरक्षित जुयाच्वंगु दु । लोकबाखं दुने पौराणिक बाखं वा मिथक, दन्त्य कथा वा जनश्रुति, नीतिकथा, परिकथा दक्वं दुथ्याइ ।
भैरव धयाम्ह महाद्यःया ग्यानापुगु रुपय् कयातःम्ह खः । पचली भैरव येँया दक्षिणपाखे टेकुइ दु । पचली भैलःआजु द्यःयात पीठया रुपय् कयातःगु दु । थन १२ दँय् छकः मोहनीया पचिमह्रःखुनु देया जुजु वयाः खड््ग हिली । दँय्दसं पचिमह्रःखुनु वा थ्व हे दिनय् पचली भैरवया रुपय् तयातःगु त्यपयात जात्रा यानाः हनुमानध्वाखाय् पूजा बीगु चलन दु ।
विषयवस्तु
पचली भैलः आजुया छेँ पचली मखु, फंपियापिंसं तःधंगु सम्मान बियाः जुजु थें हनीगु जूगुलिं पचली भैरवयात फंपीयाम्ह जुजुया रुपय् धाय्गु याः (जोशी, ११३६ः३६) । किम्बदन्ती कथं पचली भैरबया ७ दाजुकिजा कथं श्वेत भैरव, स्वच्न्द भैरव, तिका भैरव, थी थी भैरवपी मध्ये दकले चिधिकम्ह भैरवया कथं पचली भैरवयात कयातःगु खनेदु । पचली भैरव सुथय् टेकु दोभानय् वयाः ख्वाः सिलाः राजतीर्थ वनाः न्हय्कं (जप) यानाः हाकनं फर्पिङ्गय् लिहाँ वनीम्ह जुयाच्वन । बहनी जुल कि हाकनं पुखुसी त्वाःयाम्ह द्योसिंयात त्वाय् नालाः अन चाःह्यू वइम्ह खः । खोल्चा पाखाय् दुगु नसात्वँसा पसलय् पचली भैरव नयेत्वने याःवनीम्ह खः । उगु पसः भ्वँतदेय्या नैंअजिमा (रुद्रमति)या जुयाच्वन । न्हि न्हि नय् त्वने याःवनीगु झ्वलय् पचली भैरव व नैंअजिमाया यःत्यः जुल । यःत्यःया ताः ईलिपा नैअजिमा प्वाथय् दत । त्वालय् हुइनाभुइना, खँ जुल । थ्व हुइनाभुइना नैंअजिमाया मां–अबुं नं थुल । पय्नं मबियाम्ह म्ह्याय् प्वाथय् दुगु खँ सियाः मां–अबुं नैअजिमायात मचा सुयाम्ह, गन च्वंम्हेसिया खः धकाः कुत्तु्कुलाः न्यन । लिसलय् नैंअजिमां वयाबारे आपाः खँ मस्यूगु लिसः बिल । मां अबुं हनिचा द्यः बाय् वइबलय् न्यँ धकाः नंैअजिमायात धाल । अथे हे बहनी द्यः बाय् वःम्ह पचली भैरवयात ‘छि सु, गन च्वनादीम्ह’ धकाः नैंअजिमां न्यन । न्हापा भैरवं छुं लिसः मब्यू । तःकःमछि हे न्यँसेंलिं पचली भैरवं जि मनूया रुपय् वयाच्वनाम्ह भैरव जूगु खँ धयाबिल । नैंअजिमां थ्व खँय् पत्याः मयात । भैरवरुप छकः स्वय् धकाः नैंअजिमां जिद्दी यात । जिं थःगु रुप क्यन कि छु याय्गु धकाः पचली भैरवं न्यँबलय् ‘जिगु नुगःस्येँ (मुटु) द्यःछाना बी’ धकाः नैंअजिमां लिसः बिल । व हे बचं कथं पचिमह्रःया छन्हु न्ह्यः चौथि कुन्हु अजिमाया प्रतीक फायात बलि बियाः वया नुगःस्येँ भैलःद्यःयात छाय्गु चलन आः नं दनि । पचली भैरवं जाकि भचा नैंअजिमायात बियाः धाल, ‘छं जितः जाकिं कय्की, जि भैरवया रुपय् वय् । स्वय् गात कि हाकनं जाकिं कय्की, जि हाकनं मनूया रुपय् वय् ।’ नैंअजिमां जाकिं कय्केवं भयंकर रुपया भैरव प्रकट जुल । नैंअजिमा थारा न्हुया यानाः बिस्युं वन । पचली भैरवं जितः जाकिं कय्की, मनूया रुपय् हजि धकाः लिनायंकल । लिनाहःगु खनाः नैंअजिमा झं झं बिस्युं वन । बिस्युं ववं नैंअजिमाया लँ दथुइ व्यथा जुयाः मचा बुल । मचा गन तय् जुल । ब्वाँय् वनाः थःछेँय्, बाजंया द्यःने तयाः हाकनं दक्षिणपाखे स्वयाः नंैअजिमा बिस्युं वन । नैंअजिमां बाजनय् त्वःतावंम्ह मचा रुद्रविनायक जुल ।
बिस्युं वँवं नैंअजिमा सी उइगु दोभानय् थ्यन । अन थ्यनेवं न्ह्यखा हाल । न्ह्यखा हाल कि मनूत पिहां वइ धकाः नैंअजिमा अनं अलप जुयाबिल । लिनाहयाच्वंम्ह पचली भैरवं आः जितः नं मनूतय्सं म्हसीकेफु धकाः ग्यानाः स्वांमाया दथुइ घ्वं स्यानाः सी त्वपुइगु पुलुं त्वपुयाः सुल । पुलुं म्ह छम्हं त्वपुसां प्यंपाः छपाः त्वःमपुगु जुयाच्वन । मनूत वयाः प्यंपाः खंःबलय् पचली भैरवया भयंकर रुप नं खन । अनंलिपा भैरवया रुपबारे मनूतय्सं थुल लिपन भैरवया पूजा सुरु जुल ।
पचली भैरवलिसे स्वानाः सिकाली अजिमाया नं बाखं दु । सिकाली अजिमा पचली भैरवया न्हापांम्ह कलाः खः । सिकाली अजिमाया थःछेँ येँया न्ह्यमून्ह्यः त्वालय् खः । पचली भैरव व सिकाली अजिमापाखें तःम्ह हे मस्त दु । पचली भैरवया मेम्हनाप यःत्यः जूगु सिकाली अजिमां सीकाः साःप दुःख ताय्कल । गुलि ह्यय्कलं पचली भैरव मह्यःम्ह जुल । थः काय् गणेशयात अबुया लँ स्वकेछ्वल । ‘गुबले छिमि बाः वइ, नापं ब्वना हजि’ धकाः थःपिं दक्षिणपाखे स्वयाः वन । वँवं खोकनाय् थ्यन । अन किसान ज्या यानाच्वंम्ह छम्ह ज्यापुं ख्वख्वं वःम्ह सिकाली अजिमायाके न्यनेकने यात । सिकाली अजिमां थःत जूगु खँ कन । किसानं अजिमायात संन्या इ जुगुलिं कन्हेखुन्हु सुथ न्हापां लिहां हुं धका थःथाय् च्वनेत थाय् बिल । सिकाली अजिमा अन हे च्वन । मध्य रातय् अजिमा च्वना बिज्यागु थासय् जजमान तुयुगु खन व अजिमाया खँल्हाबल्हा याना च्वंगु छुं खँ नं ताय्कल । ज्यापु अजिमयात लितमछ्वय्ग कथं अनहे पिनेसं द्यनाबिल । कन्हय् कुन्हु सुथय् न्ह्यखाया सः ताय्वं अजिमा द्यः पिहां वयाः अन हे सिद्ध जुयाबिल  । उकिं आः नं खोकनायापिंसं सिकाली अजिमाया पूजा यानाच्वंगु दु । सुथय् न्ह्यखा हालेवं अजिमा सिद्ध जुयावंगुलिं खा बलि बीगु मयाःसा अनया मनूतय्सं खाया ला नं मनः ।
सिकाली अजिमा व पचली भैरवया तःधिकम्ह काय् मुसुकाः गणेश खः । सिकाली अजिमां कंगु दुःख न्यनाः गणेशं थः अबुयात ख्याय् धकाः लँ सीकाः पा ज्वनाः चल्खु पाखाय् पियाच्वन । उखुन्हु हे बहनी नैंअजिमायाथाय् वनेत पचली भैरव अन थ्यंबलय् थः काय् गणेश पा ज्वनाः पियाच्वंगु खन । पचली भैरवयात लिहांवने वा न्ह्याःवने छु याय् छु याय् जुल । थः अबुया उज्वःगु पहः खनाः गणेशयात न्हिले मास्तिवल, अले मुसुहुँ न्हिल । मुसुहुँ न्हिउगु लुमन्तिं यानाः गणेशया नां हे ‘मुस्काः गणेश’ जूवन ।
मेगु बाखं कथं सिकाली अजिमां थः तःधिम्ह काय् गणेशयात पचली भैलःआजुयात नापं ब्वना हजि धकाः चल्खु पाखाय् त्वःताः थकल । भचालिपा पचली भैलःआजु थःया मुल रुपय् वयानं नंैअजिमा न्ह्यः न्ह्यः व भैलः आजु ल्यू ल्यू ब्वाँय् वयाच्वंगु गणेद्यवं खन । थः अबुया थुज्वःगु पहः खनाः वयात न्हिलेवःगु जुयाः मुसुकाः गणेद्यः धयातःगु खः । थुम्ह गणेद्यःया देगः आः नं चल्खु पाखा क्वय् दनि ।
टेकु मचलीं थहां वयेवं देपापाखे छगू फल्चा दु । गुकियात द्योसिं फल्चा नां बियातःगु दु । थुगु फल्चा थ्यंमथ्यं ८००–९०० दँ न्ह्यः दय्कूगु अनुमान दु । तर थुगु फल्चाय् ने.सं. ८४६ या ल्वहंपौ लुयावःगु दु । जनश्रुति कथं पचली भैरवया त्वाय् द्योसिंयात पचली भैरवं मनूया रुपय् सःतः वइगु इलय् द्योसिं जा नय्त्यंगु पाः लाइ सा गुबलें जा नयाच्वंगु पाः लाइ । अले, सःतः वयेवं जा हे मनसें द्योसिं दनावनीम्ह जुयाच्वन । थ्व पहः खनाः द्योसिंया छेँजःपिनि तं वल । पचली भैरव थहां वयाः पियामबीम्ह जूगुलिं भैरवयात पीकातयेत प्यंगः थां धंकाः थ्व फल्चा दय्काब्यूगु किम्बदन्ती दु । तर अनल्वहंपौ कथं जुगुचर महजनया नामं वया काय्पिं धम्मचर, पद्रचर व जयचरपिनि नां तयाः थुगु फल्चा दय्कातःगु दु ।
द्योसिं फल्चाय् लुयावःगु ल्वहंपौ व उकिया भाय्हिला थुकथं दु –
?श्री ३ दक्षिणभैरव प्रीतिं पतिमाद्यः बोययात दयकासम्बत् ८४६ चैत्रमास कृष्णपक्ष त्रयोशी तिथौरेवति नक्षत्र प्रिति जोग्य अंगवासरे मेषरासि गतेमीन रासि गते रिसचदमसि, दानपति ब्रम्हनतोरपुखुसि यंताछे महजन जुगीचरया नामन दयकापुत्र धम्र्मचरस्य पुत्र, पदुचरस्यपुत्र जयचरथ्वति सम्पूण (धर्म) चित्त उत्पत्ति जुयाव थ्व फरदयका जुरो, शुभ ।।
ब्रम्हत्वाः पुखुसि यंताछेँय् च्वंम्ह दानपति जुगीचर महजनया नामय् काय्पिं धम्र्मचर, पदुचर व जयचरपिनि धर्मचित्त उत्पत्ति जुयाः ने.सं. ८४६ चैत्रमास कृष्णपक्ष त्रयोदसि तिथिस रेवति नक्षत्र प्रिति जोग्य मंगलबार मेष राशि गते मीन रासि गतेखुन्हु दक्षिण भैरव मःद्यः ब्वय्त थ्व फल्चा दय्कूगु जुल ।
निष्कर्ष
नेवाःतय्सं हनावयाच्वंपिं द्यः आजु–अजिमापिं खः । थुपिं गुगुं इलय् मनू खः । थःगु कृतिं यानाः द्यः जुयावंपिं खः । उकिं नेवाः समाज थः हे द्यः जुयावनेफुगु समाज खः धाइ । उमिसं साधारण मानव कथं यःत्यः याइगु, ग्याइगु, न्हिलीगु, बिस्युं वनीगु, सुलीगु, ल्वापु याइगु आदि घटनाक्रमं क्यनाच्वंगु दु । पचली भैरवया बाखनय् भैरव लिसें वया न्हापांम्ह कलाः सिकाली अजिमाया बाखं नं स्वानाच्वंगु दु । सिकाली अजिमाया बाखं नापनापं थुकिया स्वापू खोकनातक थ्यंगु खंकेफु । खोकनाय् गुकथं सिकाली अजिमा सिद्ध जुल, खोकनामिपिंसं छाय् खाया ला मनल आदि न्ह्यसःया लिसःत थुज्वःगु जनश्रुतिं बियाच्वंगु दु । पचली भैरवया बाखनय् पचिमह्रःबलय् भैलःआजु लिसें नैंअजिमा छाय् पितब्वल, वया नं जात्रा छाय् याय्माल, भैलःआजुयात फाया बलि बियाः वया नुगःस्येँ छाय् छाय्माल आदि आदि न्ह्यसःया लिसःलुयाच्वंगु दु ।
लिधंसा
जोशी, सुन्दरकृष्ण, ने.सं. ११३०, तिकिझ्यालं । लुँहिति, यल ः शर्मिष्ठा जोशी ।
शाक्य, रबि, ने.सं. ११३०, ‘लोकबाखं’, प्रेमशान्ति तुलाधर, ओमकारेश्वर श्रेष्ठ, रास जोशी (सं.), लोकवार्ता । यल, नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, पृ. १५४–१७१ ।